met ‘klassieke muziek kan ook anders’; met Satie, Pärt, Ten Holt en anderen
recensie
Honderd jaar ‘minimal music’ in KW-Cafe
De opening van het KW-seizoen met Sandra en Jeroen van Veen trok meer dan 250 (!) bezoekers naar de Muzenval. Dankzij goede contacten van het nieuwe KW-redactielid Ton van Asseldonk was hun optreden geregeld. Geen concertvleugel(s) in de Muzenval? Geen probleem, dan brengen we onze ‘electronische vleugels’ wel mee! Het werd een mooie, leerzame reis door ruim honderd jaar minimal music. Muziek, verhalen, vragen, antwoorden en op de achtergrond een langzaam toevallig veranderend schouwspel van kleurvlekjes.
Erik Satie
De avond opende met het stuk Gnossienne (1890) van de Franse componist Erik Satie. Jeroen van Veen schetste het Parijs waarin Satie leefde en werkte. Hij leidde het leven van een bohemien en was maatschappelijk een buitenstaander. Zijn oeuvre, dat vooral uit piano- en toneelwerken bestaat, raakte na zijn dood in de vergetelheid. Niettemin oefende hij tijdens zijn leven invloed uit op andere componisten zoals Claude Debussy, Maurice Ravel, Darius Milhaud, Edgard Varèse , Francis Poulenc en later ook op John Cage. De Amerikaan Cage was het ook die in de jaren 40 op de moderniteit van Satie wees. In Nederland heeft Reinbert de Leeuw gezorgd voor de populariteit van de muziek van Satie. Satie gaf zijn pianostukken titels als Op een boot, Over een lantaarn, of Over een helm. Hij verfraaide de partituren van deze composities met allerlei geschreven opmerkingen, waarmee hij de uitvoerder aanmoedigde een verhaal te vertellen met zijn muziek. Satie wandelde elke werkdag van zijn appartement naar zijn studio, een afstand van ca. vijftien km, waar hij de dag al componerend doorbracht. ‘s Avonds liep hij de hele afstand weer terug, invallen voor composities bij de gaslantaarn noterend. Velen hebben met Satie gecorrespondeerd. Zij kregen in de regel prompt antwoord, maar na Saties overlijden ontdekte men achter zijn vleugel stapels nooit geopende enveloppen: Satie las zijn post nooit.
Arvo Pärt, Einaudi en Jeroen van Veen
Van Veen vervolgde met een ‘luisterlesje’ voor en de uitvoering van het stuk Für Alina (1976) van Arvo Pärt (Estland). Ook kregen de toehoorders muziek van Ludovico Einaudi, een Italiaanse componist (1955). Zijn muziek werd wereldberoemd door de film Intouchables. Vanuit het publiek kwam de vraag ‘wat er nu zo moeilijk was’ aan deze ‘minimal music’. Immers, het is vaak langzaam uitgevoerde muziek met een sterk repeterend karakter…! Jeroen van Veen beaamde dat, de moeilijkheid minder zat in de complexiteit en de snelheid maar meer in de exactheid van de aanslag. Grote concentratie is nodig omdat een misslag meteen hoorbaar is en niet meer gecorrigeerd kan worden. Van Veen vertelde dat de aantrekkelijkheid van ‘minimal music’ voor hem samenhing met de tijdgeest. In deze tijd van snelheid en verstrooiing ‘terug naar de essentie, naar de eenvoud’. Bij de uitvoering ‘het tempo terug terug brengen tot (bijna) nul’!
Vanwege de tijd (!) werd het stuk 4.33 van John Cage over geslagen en speelden Jeroen en Sandra een betoverende eigen compositie van Jeroen van Veen.
Simeon ten Holt
Na de pauze was er maar één stuk: Canto Ostinato (1976) van Simeon ten Holt. Ton van Asseldonk gaf nog een korte toelichting op het toneelbeeld met de veranderende kleurvlekjes. De lampen gingen uit, de ogen van het publiek gingen dicht en 3 kwartier later weer open. Geen ‘ligconcert’, geen ‘piano van LEGO’, niks van dat al waarmee het echtpaar Van Veen overal in Nederland volle zalen trekt. Gewoon, drie kwartier lang het ‘koppige lied ‘van het leven. Zonder ook maar een moment te vervelen. Met gelijkenissen uit het leven die door de muziek en de uitvoering vanaf het begin verbeeld werden. De up’s en down’s. Het samen-komen van wegen en evenzozeer het uiteen-lopen ervan. De dissonanten en harmonieën. Het muzikale openingsthema komt terug in de afronding. Uit stof ben je geworden en tot stof zul je wederkeren. Het kan een deprimerende gedachte zijn. Maar hoor eens wat daartussen allemaal voor prachtigs te beluisteren, te beleven, te zien en te doen is! Vergeet niet te leven. En vergeet ook niet dat echt leven over bergen en door dalen gaat. Met luwten en fikse stormen die het juist zo spannend en uitdagend maken. Zonder die stormen zul je niet de weldaad van de stilte kunnen ervaren. Zonder duisternis geen licht. De dissonanten in Canto zijn een sensatie, zeker als je zelf nog weleens een dissident bent. Niet door de boel in de steek te laten maar door oude paden te willen/moeten verlaten en nieuwe wegen te gaan. Canto leert letterlijk wat het teweeg brengt als je volhoudt, koppig doorzet. Een staande ovatie aan het einde liet zien hoe het KW-publiek deze artiesten, deze muziek, deze avond had gewaardeerd en…..het bleef nog lang onrustig (en gezellig) in de foyer van De Muzenval
Informatie vooraf
Het KW-seizoen opent met een voorstelling van pianoduo Sandra en Jeroen van Veen (Culemborg). Ze spelen een deel uit hun betoverende bewerking en uitvoering van Canto Ostinato (Simeon ten Holt), maar ook muziek van Ludovico Einaudi, Arvo Pärt en componist (!) Jeroen van Veen. Sterpianisten Sandra en Jeroen spelen al bijna dertig jaar samen op zowel een als twee piano’s. Sandra Mol (1968) en Jeroen van Veen (1969) studeerden beiden aan het conservatorium van Utrecht. Ze geven concerten in Amerika, Canada, Rusland en vele andere landen. Hun muzikale specialisatie ligt op het terrein van ‘de minimalisten’, samen namen zij al vele in de nationale en internationale pers geroemde CD’s op. Sandra heeft hiernaast een passie voor lesgeven, zij is onder andere gespecialiseerd in werken met kinderen die bijzondere aandacht of begeleiding nodig hebben, zoals zeer jonge kinderen, kinderen met autisme, en hoog- of juist minderbegaafde kinderen. In april 2016 kreeg Jeroen van Veen de NPO Radio 4 Prijs voor zijn inzet om klassieke muziek toegankelijk te maken voor zoveel mogelijk mensen. Uit het jury-rapport: “Met zijn muziek en opvallende ligconcerten bereikt en boeit hij keer op keer een uitzonderlijk breed publiek. Met zijn unieke repertoirekeuze, concerten op bijzondere locaties en zijn herkenbare invloeden van jazz, blues, techno en trance in zijn muziek weet hij ook veel jongeren te bereiken. Daarnaast is Jeroen van Veen een begenadigd verteller. Als geen ander weet hij onder woorden te brengen wat muziek bij mensen teweegbrengt.”