woensdag 2 oktober 2019
recensie
Jan Leyers boeiend verteller over moslims, nu hier en op verre reizen.
Ongeveer een uur zou het verhaal van Jan Leyers duren, zo opende Clara Corstens de KW-avond. Op het grote toneel van de Muzeval staat, mooi uitgelicht, een kleine tafel, een microfoon en water. Gewaagd, een avond over Allah in Europa, De weg naar Mekka, dus over reizen en dat zonder ‘lichtbeelden’, gaat dat lukken!? Zodra Jan Leyers gaat vertellen verdwijnt deze aarzeling volledig. De 250 toeschouwers worden een muisstille zaal met volledige aandacht, anderhalf uur later gevolgd door een langdurig applaus. Jan Leyers is een man die verre reizen maakt, hierover boeken en TV-series kan maken maar, Leyers ontpopt zich in het KW-cafe vooral als een boeiende verteller met een (vaak) verrassend en informatief verhaal over ‘de islam en europa’.
Gastvrij en gezellig
Leyers vertelde over zijn eerste reis in 2006, van Cordoba naar Mekka en hoe de wereld en Europa nog nadreunde van 9/11. Er zou een ‘clash van beschavingen’ zijn. Zijn de waarden van ‘de Islam’ en ‘het Westen’ wel verenigbaar? De KW-bezoekers kregen onderwijl ook ‘een lesje Koran’. Hoe de aartsengel Gabriël, ja, dezelfde als van Maria boodschap (JL: ‘die engel had het druk’!) de woorden opschreef die Allah dicteerde aan Mohamed. Terwijl de Bijbel vaag is (‘Bemin uw naaste’!!??) is de Koran heel concreet, een soort ‘huishoudelijk reglement’. Leyers genoot van de enorme gastvrijheid op zijn reis (een ‘plicht’ naar vreemdelingen uit de Koran ) binnen 5 minuten ‘thee’, na 15 minuten ‘mee-eten’! Leyers vertelde ook hoe moslims vaak naar het Westen kijken als ‘een gebied met veel eenzaamheid’. En dat weerhoudt jonge moslims ervan om de islam los te laten. Een moslimvader zei Leyers op een van zijn reizen dat hij beslist niet wilde dat zijn zoon Europeaan zou worden. ‘Want, Europeanen leven alleen, jullie boeken zeggen dit, jullie muziek vertelt mij dit en jullie films vertellen mij dit’. Leyers: ‘Moslims blijven vaak bij de islam voor de geborgenheid, voor de gezelligheid’.
Welkom maar…
Tien jaar later reist Leyers opnieuw om moslims te ontmoeten, deze keer door 10 landen in Europa, te beginnen in Sarajevo(Bosnië). De enige plek in Europa waar christenen en moslims qua aantal in evenwicht zijn, men spreekt dezelfde taal en leeft al meer dan 400 jaar vreedzaam en relaxed samen. Door invloed van de christenen is de islam daar versoepeld en losser geworden.Een hoopgevend begin. Kan deze relaxte, Bosnische islamversie model staan voor een bredere beweging, die Europese, vrije islam? Jan Leyers is daar uiteindelijk sceptisch over. ‘Zij verzekerden me daar dat de islam niet om strenge regeltjes draait, maar alleen een zaak van het hart is. Op mijn verdere reis hoorde en zag ik echter ook veel andere islamversies’. Oorzaken? De moslimgroep daar is ‘nieuwkomer’, woont er vaak pas 30, 40 jaar en ze zijn een minderheid, 7-8%. Hoe een land omgaat (‘voorzichtig’!) met deze ‘nieuwkomers’ wordt ook bepaald of er een eerdere ‘koloniale band/verleden’ bestaat zoals in Frankrijk, Nederland, Engeland en Belgie. Zweden, Denen daarentegen kennen die last niet. In West-Europa heb je grosso modo twee benaderingen, de Britse en de Franse aanpak. De Fransen zeggen: ‘Je bent welkom, maar doe zoals wij.’ Daar leunt Nederland, Belgie dicht tegenaan. De Engelsen zeggen: ‘It’s a free world, doe wat je wilt. Ondertussen leert de KW-bezoeker van alles over de verschillen in opbouw van ‘de islam’ in verschillende landen. De zelf benoemde imans, soms met moefti’s, groot-moefti en ayatollahs en zelfs sharia-rechtbanken (voor familie-kwesties) in Engeland. En hoe die verschillen uitpakken voor de ervaringen en gevoelens van moslims en de andere bevolkingsgroepen. Leyers: ook moslims verafschuwen terreur en aanslagen! Leyers vertelde beeldend over de aanslag in Nice (juli 2016, ‘86 doden in witte lijkzakken op de boulevard’) waarbij een moslimvrouw het eerste slachtoffer was. En hoe schrijnend haar familie in paniek en rouw bij het lijk door voorbijgangers werden bejegend: ‘Een moslim? Goed zo, weer eentje minder!’.
Leyers schetste hoe de arabische islam eruit zag tot eind 70-er jaren, tolerant, geen hoofddoeken in Egypte, korte rokken in Iran. Alcohol? Regelen we. En hoe dit alles veranderde na de iraanse revolutie (1978). De westerse sjah met de VS als bondgenoot wordt verdreven, de ayathollahs worden de baas en de islam in Iran wordt streng. En, hoe Saoedie-Arabie van de weeromstuit nog strenger wordt en als ‘bakermat met geld’ deze strenge islam gaat exporteren met alle gevolgen vandien voor ons, europese landen.
Tot Slot
Leyers eindigde met een aantal losse voorbeelden en opmerkingen. Mijn conclusie na Allah in Europa was dat ‘de clash’ zich veel meer afspeelt bínnen de islam dan tussen Europa en de islam. Het viel Leyers ook op hoe vaak moslims hem aanspraken met ‘jullie, westerlingen’, terwijl ze zelf in Europa waren geboren. Het wij-zij-denken is dus wederzijds. In heel Europa is een religieus reveil aan de gang. Veel jonge moslims zijn strikter in de leer dan hun ouders of grootouders ooit waren. In de jaren 60 en 70 gingen veel Marokkanen zonder gêne mee op café. Daar worden ze vandaag vaak scheef om bekeken. Het slechte nieuws is dat de gematigde moslims zich in Europa steeds machtelozer voelen tegenover de conservatieve hardliners die vaak gesteund worden van buitenaf. Het begint bij individuen die zich vrijmaken en daar openlijk voor uit durven komen. En daar heb ik in de islamitische wereld, binnen en buiten Europa, weinig voorbeelden van gezien. Er waren na afloop vele vragen maar er was te weinig tijd om die plenair te behandelen. Één korte vraag leverde meteen weer een klein college van Leyers op. Gelukkig was er alle tijd voor persoonlijk contact bij boekverkoop en nazit in de gezellige foyer. De KW-bezoeker kon na ‘een nuttige en aangename avond’ weer geinspireerd huiswaarts.Ook Jan Leyers ging pas om 23 uur met een ‘tot ziens’ naar huis.
vooraf
Eerste gast dit nieuwe seizoen is Jan Leyers (België 1958) Zijn tv-serie (Canvas, VPRO) over het gezicht van de islam in Europa is nu ook in boekvorm verschenen. Tien jaar na De weg naar Mekka verkent Jan Leyers de islam in Europa. Groeit er zoiets als een Europese versie van de islam? Is dat ook wat moslims zelf willen? En valt het alom heersende wantrouwen jegens de islam te overwinnen?
Leyers is een zeer getalenteerd verteller en een goed geïnformeerde reisbegeleider. Hij wipt van een detail naar het grotere plaatje en springt van het nu naar het verleden. Een onbevangen, invoelend en kritisch interviewer.
Op zoek naar antwoorden trekt Jan Leyers van Sarajevo naar Brussel. Hij gaat met Bosnische moefti’s op bedevaart, maakt een moslimkamp in de Hongaarse poesta mee, wordt wegwijs gemaakt in een Parijse banlieue en gaat in Londen met de voorzitter van een shariaraad op pad. Hij luistert naar traditionele gelovigen en nieuwe bekeerlingen, naar liberalen en fundamentalisten, naar de stem van de kenner en de stem van de straat.
Met de oren van een seculiere westerling die op zijn zeventiende rotsvast geloofde dat de toekomst van Europa er een zou zijn zonder religie en vandaag verbaasd aanziet hoe het opperwezen terrein herovert.
Biografie
Leyers studeerde filosofie in Antwerpen en Gent en is tevens televisiemaker, tekstdichter, componist en muzikant. In 1978 richtte hij mede de coverband Beriberi op. Hij maakte ook muziek voor theaterproducties en musicals. In 1986 richt hij samen met Paul Michels Soul Sister op, die met The way to your hearteen grote hit maakte. Daarnaast richt hij zich op het maken en presenteren van televisieprogramma’s. in 2012 presenteert hij Zomergasten voor de VPRO en in 2017 dus Allah in Europa. In april 2019 werd de E. du Perron prijs 2018 aan hem toegekend. En nog steeds treedt hij op als muzikant.
