over Europa, migratie, grenzen, vluchtelingen en ons geweten
recensie
GEEN MUREN, WEL GRENZEN
Een volle zaal, een helder betoog, een actueel onderwerp en een zeer goede spreker, dat was de KW-avond met Paul Scheffer in een notendop. In nog geen uur schetst Scheffer, hoogleraar Europese Studies in Tilburg en Amsterdam, de vluchtelingencrisis, de achtergronden en de reacties daarop.
Europa is omgeven door gebieden die ontwricht zijn door oorlogen, bevolkingsdruk, klimatologische veranderingen en religieuze conflicten. Zowel aan de oostgrens als vanuit het zuiden is de druk groot om grenzen aan te geven. Denk aan Oekraïne en de Arabische wereld. Tot nu toe heeft de politiek traag gereageerd en kenmerkt de houding zich door morele verontwaardiging (we moeten nu helpen), eigen belang (we hebben arbeidskrachten nodig), onmacht (we kunnen die buitengrenzen niet bewaken) en beroep op rechtsorde (Internationale recht verplicht ons). Moeten er dus duizenden of miljoenen mensen in Europa komen wonen? Scheffer laat zien dat alle argumenten meer door eigen belang en morele verontwaardiging zijn ingegeven dan door lange termijn beleid. Dat laatste is van levensbelang voor het voortbestaan van Europa. We hebben een morele plicht om vluchtelingen op te vangen, ja, maar niet ongecontroleerd. Scheffer haalt de argumenten onderuit en stelt dat een lange termijn beleid met veel aandacht over de gevolgen van opvang noodzakelijk is. Opvang in de regio, gerichte asielprocedures waarbij ook gelet wordt op mogelijk werk, investeren in regio’s waar klimatologische, demografische en politieke problemen zijn en last but not least de buitengrenzen van Europa bewaken. We moeten gewoon doen wat we zeggen, anders dreigt na Brexit een Nexit, Frexit en Bexit. Muren blokkeren, dat is een slecht idee, maar grenzen reguleren op een controleerbare manier in- en uitstroom. Dat is noodzakelijk voor het voortbestaan van Europa.
Voor wie zich verder wil verdiepen, lees zijn essay “Vrijheid van de grens”.
In formatie vooraf
Het KW-debat thema van dit seizoen gaat over Europa, Vluchtelingen & Integratie. Met wie kun je dan beter beginnen dan met Paul Scheffer!? Al in 2000 publiceerde Scheffer in NRC Handelsblad zijn essay Het multiculturele drama. Hierin beschreef hij hoezeer ‘wij’ en ‘zij’ in Nederland langs elkaar heen hebben geleefd. Scheffer werkte zijn oorspronkelijke ideeën uit in Het land van aankomst (2007): een breed opgezette zoektocht, ook historisch, naar wat zich afspeelt onder de oppervlakte van de multiculturele samenleving. Niet alleen in Nederland, maar ook elders in Europa, en in Amerika. In april 2016 schreef Scheffer voor ‘de Maand van de Filsofie’ het bijbehorende essay/boek De vrijheid van de grens naar aanleiding van de Europese vluchtelingencrisis. Het overschrijden van grenzen wordt vaak gezien als de enige weg naar vooruitgang. Met een wereld zonder grenzen als het hoogste ideaal. Want wie zijn wij, wereldburgers, om anderen toegang tot ons grondgebied te ontzeggen? Dit heeft alles te maken met een overschatting van de mobiliteit: de minderheid van mensen die in beweging zijn wordt overal bestudeerd, maar dat de overgrote meerderheid aan een plaats gebonden is lijkt geen onderwerp van onderzoek. We gaan gemakshalve voorbij aan het gegeven dat driekwart van de Fransen woont in de regio waar ze zijn geboren, en dat is elders in Europa niet veel anders. Die blinde vlek belemmert niet alleen ons zicht op de werkelijkheid, het leidt ook tot een verachting van alles wat plaatsgebonden is. Scheffer: ‘Wat Europa is, kan ze zijn omdat ze zich een vrije binnenruimte heeft geschapen waarin de deugden waaraan zij hecht (tolerantie, recht van het individu, vrijheid van handelen en meningsuiting) mogelijk zijn’. Dat hoeft en mag ook volgens Scheffer nieuwsgierigheid en zelfs openheid jegens dat andere niet te verhinderen. NRC schreef: ‘De prijs voor intellectuele moed komt Scheffer toe, die bereid is ongemakkelijke inzichten serieus te nemen en zich daarbij niet teveel lijkt te bekommeren om aaibaarheid’.
Paul Scheffer (Nijmegen 1954) schrijft al meer dan 20 jaar voor NRC Handelsblad. Sinds september 2011 is hij hoogleraar Europese Studies aan de Universiteit van Tilburg.