KW-College #6
maandag 18-02-2019 14.30 uur PiusX College Bladel
Nobelprijs-winnaar Feringa inspireert bomvolle aula!
Leerlingen Niels en Guido (5 VWO) nodigden prof. Feringa medio 2017 met een uitstekende mail uit voor een KW-College. Hij zei meteen ‘ja’ , toen nog het vinden van een datum. Het werd 1,5 jaar later, maandag 18 februari 2019! Dat prof. Feringa bij de wereldtop van slimme mensen behoort, dat is met zijn Nobelprijs van 2016 wel duidelijk. Dat hij een ideale docent is (meelevend met leerlingen, aardig, persoonlijk en didactisch sterk) dat bleek afgelopen maandagmiddag. Aan het einde van zijn verhaal (een uur lang!) was er een langdurig, donderend applaus en waarderend gefluit en gejoel van de meer dan 400 leerlingen. Er was een overvloed aan vragen, de chemiedocent Karel Theuws (ook lid van de redactie van het KW-Cafe) was gespreksleider maar kwam er zelf bijna nauwelijks tussen. Het was een ‘top KW-College’!
Niets boven Groningen
Wat is dat toch dat je na vijf minuten zien en horen ‘weet’: dit is een ideale docent, hier wil ik les van? Prof. Feringa komt weliswaar uit ‘het Noorden’ (geboren in Barger-Compascum, Drenthe, grens Duitsland) maar hij liet merken dat hij ‘het Zuiden met zijn Carnaval’ niet alleen kende maar ook wist te waarderen. Hij vertelde over het boerengezin waarin hij opgroeide met 9 broers en zussen en hoe er dat voor zorgde dat ‘er altijd discussie, gesprekken, vragen’ waren. En hoe leuk zo’n warm nest was en hoe hem dat heeft gevormd. Er passeerden foto’s van het gezin, de basisschool Theresia, zijn ideale docent op de middelbare school, zijn inspirerende professor Hans Wijnberg in Groningen. En Feringa is op een leuke manier ook een ‘chauvinistische noorderling’. Kijk maar..ook Abel Tasman (ontdekkingsreiziger, 17e eeuw) kwam uit Groningen, Lutjegast en ook de uitvinder van de eerste (!) electrische auto, Sibrandus Stratingh, begin 19e eeuw, was een Groninger (Adorp)! Tip van Feringa: geniet van je school/studententijd, natuurlijk is niet alles ‘leuk’ maar volg je droom, kijk waar je ‘energie van krijgt’ en laat je inspireren door docent(en).
Nanometerwerk, ASML-niveau!
Daarna ging het snel naar de wereld van de Chemie, het bedrijfsleven en de wetenschap.Feringa begon bij Shell maar merkte dat hij toch meer trok naar ‘ongebonden onderzoek’, wetenschap en werd professor in Groningen. De leerlingen in Bladel werden in een reuzetempo meegenomen naar Mendeljev, de bedenker van het periodiek systeem waarin alle elementen waaruit onze natuur bestaat zijn geordend. Mendeljev is volgens Feringa een ‘reus’, te vergelijken met Newton en Einstein. En met die elementen zijn alle moleculen en stoffen te vormen. De zaal kreeg de formule van het menselijk lichaam, met al zijn elementen en de hoeveelheden: meer dan 60% water, H2O! Met die basiselementen is alles te maken. Ethyleen (makkelijk!) 160 miljoen ton per jaar! Vitamine B12 (moeilijk!) 35 ton per jaar. En toen ging Feringa de diepte in, the art of building small! Nanometerwerk, ASML-niveau! De doorsnede van 1 haar? 80.000 Nanonmeter! En ja, ‘nanometerdingen’ kunnen we zien met microscopen en ja dan kunnen we ze ook veranderen. En hoe dat onderzoek en ‘bouwen’ gaat? Met veel basiskennis, teamwork, met vallen en opstaan, met opletten, met ‘serendipiteit’: een vondst waar je niet naar op zoek was! En ja, dat doe je ook samen met het bedrijfsleven, met AKZO, DSM. Op zoek naar betere, duurzame nanoproducten zoals zonnebrandcreme of LCD-schermen. Op weg naar zelfreinigende ramen, zonnepanelen (wel handig in de woestijn) en auto’s.
Wetenschap, Techniek: an adventure
Feringa kwam op deze manier bij zijn eigen specialiteit, de ‘nanomotor’. Steeds kwam naar voren hoe in de wetenschap ‘de natuur’ vaak als inspiratiebron werkte. En hoe de menselijke producten daar (noodzakelijkerwijs) totaal anders waren. Feringa: ‘een duif bouwen kunnen we niet maar, gelukkig wel wel een kolossaal vliegtuig’. De toepassingen van de nanomotor komen snel naderbij: een medicijn dat via de bloedbaan precies naar de ‘plek des onheils’ kan worden gebracht en kan worden ‘aan en uitgezet’. Hoe doe je dat, aan en uitzetten? Proberen! Infrarood misschien? Waar komt de energie vandaan? Soms van het licht, soms van ‘de suiker’, proberen! Wetenschap is vragen stellen, dromen, kennis, toeval, herkennen. vallen en opstaan. En soms…de hoofdprijs, een eigen molecuul, een eigen uitvinding een eigen Nobelprijs. Met Feringa keek de hele zaal in het menselijk lichaam, in de cel, de atomen. Hoe vindt het transport van voeding, afval plaats?
De vragen voor Feringa waren talrijk. Hoe kan zo’n ‘nano-autootje’ door je bloedbaan gaan? Welke brandstof? Feringa is vaak geinspireerd door ScienceFiction, hij verwees naar de film Fantastic Voyage waarin ‘met krimpen’ men ook het menselijk lichaam ingaat. Welke richting uitvindingen ingaan is moelijk te voorspellen. Feringa kwam met het voorbeld van de Smartphone, 11 jaar geleden nog niet bestaand, nu onmisbaar. Ondertussen gaf hij even ‘de formule van de smartphone’, welke elementen erin zaten en ook welke zeldzaam zijn en dus gerecycled moeten worden. Wetenschap en techniek is ‘an adventure in the unknown’. En, zei Feringa, ik/wij heb(ben) jullie nodig. En alles begint bij jou: ontdek je talent, ontdek je energie/passie, volg je droom, heb vertrouwen en ontdek je ‘limits’!
Tot slot
Als dank kreeg Feringa van het KW-Cafe een paar oude Willie Wortelboeken aangeboden. Dat was een schot in de roos. Feringa pakte de microfoon weer en vertelde dat zijn gezin nog steeds (de drie dochters zijn al het huis uit) een abonnement op de Donald Duck heeft. En hoe daar wekelijks om werd ‘gevochten’. Zijn favoriet was, jawel Willie Wortel. Inspiratie kan komen van docenten, dromen, boeken, sciencefiction en…van de Donald Duck. Nogmaals een donderend applaus, samen op de foto, handtekeningen en geinspireerd weer terug naar huis, naar school in Reusel, Eersel, Veldhoven, Deurne.
