over bedreigingen: lessen uit het Romeinse rijk voor de Europese Unie
Plaats: Muzenval Eersel
recensie
Voorspellen is moeilijk, vooral als het de toekomst betreft.
Woensdagavond acht uur. Fik Meijer, een bevlogen verteller betreedt het podium van de Muzenval, en neemt ons mee naar het oude Rome. Alsof we op zijn schouder zitten bewegen we ons door het oude Rome op een tijdreis van honderden jaren. Dit keer toegespitst op migratie en integratie als een van de centrale thema’s van het KW-café programma van dit seizoen. En de vraag of we hier van kunnen leren voor onze actualiteit.
Op het eerste gezicht zijn er grote parallellen tussen het Rome van toen en onze Europese wereld van vandaag. Rond 500 is het (westelijke) Romeinse rijk ten onder gegaan, en sommigen voorzien voor Europa hetzelfde lot.
De verschillen tussen onze wereld en de romeinse werkelijkheid aan het begin van onze jaartelling zijn echter groot. Om te beginnen waren de migranten in het oude Rome inwoners van het Romeinse rijk zelf: Italiërs, noord afrikanen, Grieken, Germanen, Joden etc. Waarbij het latijn de Lingua Franca van het rijk was, een taal die vele immigranten beheersten. Zij kwamen binnen in een harde wereld met een kleine rijke, feodale bovenlaag, en een arme massa van dagloners die in kleine kamertjes in grote menselijke pakhuizen woonden. Zonder sanitair, zonder sociale voorzieningen, zonder noemenswaardige medische zorg. Eerst, en dat lijkt wel op onze wereld, jongen mannen, later hun bruiden en verdere familieleden. Ontmoetingen tussen al deze immigranten ontstonden vanzelf. In de toiletgebouwen en badhuizen. Bij de grote sportevenementen van die tijd: de gladiatorengevechten en met name de wagenrennen. Bij deze rennen waren vaak 100-150 duizend toeschouwers aanwezig (op een Romeinse bevolking van 1 miljoen inwoners). Maar meestal was er werk. Veel werk. De keizers, met de middelen die in de veroverde werden buitgemaakt, waren bouwers. Keizer Augustus: “Ik erfde een stad van steen en laat een stad van marmer na”. Bij gebrek aan een sociaal vangnet: geen werk, geen eten, geen leven. En ook dit werk leidde tot participatie en integratie.
Er zijn deskundigen, bijvoorbeeld de Engelse 18e eeuwse historicus Edward Gibbon, die het christendom een belangrijke rol toedichten in het verval en uiteindelijk ten onde
r gaan van het westelijke Romeinse rijk rond jaar 500 (nb het oostelijke deel, met als hoofdstad Constantinopel) gaat pas in de 13e eeuw ten onder). Zeker is dat de Romeinse samenleving zich geleidelijk ontwikkeld heeft van een samenleving met vele goden (polytheïsme) naar een christelijke samenleving met één god (monotheïsme). Deze omwenteling is in de 4e eeuw voltooid als eerst de katholieke godsdienst door de keizer wordt erkend en 80 jaar later de (enige) staatsgodsdienst wordt. Meer echter dan aan deze religieuze omwenteling wijt Fik Meijer de ondergang van het Romeinse rijk aan het feit dat het te groot en te log aan het worden was, “overstretched” in het Engels. En tegelijk beuken de ”barbaren” door hongersnoden en epidemieën op drift geraakt op de grenzen aangetrokken door de beloften van het relatief welvarende en goed georganiseerde Romeinse rijk. Zit hier wel een parallel met het huidige Fort Europa? Misschien, maar de verschillen zijn zo groot met de wereld van het oude Rome dat hier (volgens Fik Meijer) niets voorspellends aan gekoppeld kan worden. “De tijd zal het leren………………”
Een heerlijke avond, een boeidende excursie naar de geschiedenis en de oudheid onder leiding van een bevlogen verteller. Het enthousiaste publiek stelt vragen die Fik Meijer weer uitgebreid beantwoordt. Tot uiteindelijk, onverbiddelijk, de tijd op is. En de toekomst nog steeds onzeker is……..
vooraf
Prof. Fik Meijer is een historicus, dus verwacht van de emeritus hoogleraar Oude Geschiedenis geen politiek pamflet. “Ik ben geen politicus, maar ik ben wel grootvader. Ik maak me voor mijn kleinkinderen zorgen om de wereld van morgen.” Meijer schreef in 2011 voor de Maand van de Geschiedenis ‘Lessen uit Rome’. Meijer vraagt zich daar af of de oplossingen die de oude Romeinen bedachten voor hun vreemdelingenproblematiek, de Europese Unie kunnen inspireren. Of Nederland in de omgang met de islam kan leren van de onverdraagzame opstelling van de Romeinse elite tegenover het toen opkomende christendom. En of de enorme instroom van vluchtelingen uit het Midden-Oosten en Noord-Afrika die in Europa asiel aanvragen vergelijkbaar is met, en even bedreigend is als, de volksverhuizingen die het Romeinse Rijk ontwrichtten.
Meijer: “Het werd hard tegen hard, de weldenkende christenen en Romeinen werden overstemd door de radicalen. Zo dreigt het hier nu ook te gaan, met de moslims als nieuwkomers. Populisten gebruiken de hardste woorden. In de Romeinse tijd ging het om de christenen, de barbaren en kannibalen, nu om ‘kopvoddentaks’ en ‘haatbaarden’. Uit de Romeinse geschiedenis kunnen we leren dat we de islam niet moeten bestrijden, zoals met Wilders ook Le Pen (Frankrijk) propageert.”
Het Romeinse Rijk kan ook een positief voorbeeld zijn op het gebied van integratie. Keizer Augustus (27 v Chr – 14 n Chr) kwam tot de conclusie dat een blijvende tegenstelling tussen ‘wij’ en ‘zij’, tussen overwinnaars en overwonnenen, op den duur de stabiliteit van het rijk zou ondermijnen. De Romeinen waren bang voor de migranten uit het Noorden, de Germanen. De Europese Unie vreest nu een exodus van bijbelse omvang uit het Zuiden. Meijer: “Er is angst dat Europa bezwijkt onder die immigratiestroom, net als destijds het imperium Romanum. Maar het Romeinse Rijk bestond toen al langer dan duizend jaar en was uitgeput onder zijn eigen gewicht. De Europese Unie is nog jong en veerkrachtig. “Fik Meijer (1942) studeerde klassieke talen en oude geschiedenis aan de Universiteit van Leiden, waar hij in 1973 ook promoveerde. Na twaalf jaar als leraar werkzaam te zijn geweest in het voortgezet onderwijs en het hbo ging hij in 1980 naar de Universiteit van Amsterdam en werd hij in 1999hoogleraar oude geschiedenis. Sinds 2007 is hij met emeritaat.