Woensdag 13 februari 2019
recensie
Feestend naar het einde
The Last days
Voor ons, gewend aan de droefheid en soberheid rondom het afscheid van onze geliefden, was de reis met Lieve Blancquaert langs een achttal wereld locaties met veelal uitbundige uitvaartrituelen een ontdekkingsreis. Vanuit de diepgewortelde overtuiging dat de dood niet het eind van het leven is maar het begin van een nieuwe, vaak eeuwige, fase worden uitvaarten uitbundige volksfeesten waarin kosten noch moeite worden gespaard om de overledene te begeleiden naar hun eeuwige geluk. “ Met Last Days kijk ik hoe we op deze planeet oud worden en sterven”, aldus Lieve.
Lieve heeft hierover een aantal documentaires gemaakt die door Canvas in België zijn uitgezonden. Als deel van een drieluik over geboorte, trouwen en overlijden. De hoogtepunten in het menselijk leven. In de Muzenval vertelde ze een wervelend verhaal, ondersteund door stukjes documentaire en foto’s over de tocht langs overlijdensrituelen in andere culturen. Met name de foto’s waren een prachtige illustratie van haar verhaal. Soms onthutsend confronterend, soms hilarisch, soms mystiek.
Rituelen
De reis begint in Okinawa (Japan) met de levenswijsheden van een samenleving waarin je op je 80eeen prachtige witte bruidsjurk krijgt als markering voor de mijlpaal die je hebt bereikt. En op je 97etoestemming krijgt om “weer kind te worden” . Geen nadruk op aftakeling en einde, maar op het volgende deel van de reis. Vervolgens naar Havanna (Cuba) waar het accent ligt op “samen zijn en doen”. Samen leven, samen slapen, samen in massagraven en uiteindelijk samen in de knokenbibliotheek.
Dan naar Sun City (Arizona, USA) waar ouder worden en genieten tot kunst is verheven. Alleen toegankelijk als je ouder bent dan 55 jaar, en dan kan het leven opnieuw beginnen als elke dag feest. Met beauty contests, cheerleaders. Wel een structureel mannentekort, want ook daar worden vrouwen ouder. En als de grens in zicht komt wordt het lichaam (duur) of het hoofd (goedkoop) ingevroren tot een beter moment in de toekomst.
In Varanasi (India) is aan de heilige rivier Ganges een complete hindoeïstische uitvaartindustrie ontstaan. Van voorziening om rustig (soms jaren) op je dood te wachten in een sterfhuis tot rituele brandstapels voor lijkverbranding. Maar niet voor allen: kinderen zijn al rein en hoeven dus niet door het vuur gereinigd te worden) en misdadigers mogen niet gereinigd worden. Beide groepen worden met stenen verzwaard in de Ganges afgezonken. Waarin ook mensen zwemmen, water drinken, etc. Overal rook en stank. En een speciale kaste (“Doms”) om de rommel weer op te ruimen.
Weer geheel anders in Accra (Ghana). Uitbundige feesten met dragers die de kist swingend door de stad dragen (soms ben je bang dat de kist gaat vallen) en ingehuurde huilvrouwen om de gepaste emoties op te wekken en te versterken. Het kost tijd om dit alles voor te bereiden (en het geld bij elkaar te krijgen). Het lichaam wordt daarom (soms maanden) met vele anderen in een grote vriezer bewaard. De foto’s hiervan liet Lieve maar niet zien….
Ook in Torajaland (Sulawesie, Indonesie) neemt men de tijd. Lange tijd (soms jaren) worden overledenen “opgebaard” om te sparen voor een buffel wiens bloed nodig is voor het begrafenisritueel. Ze zijn dan in het taalgebruik niet “dood” maar “een beetje ziek”. En als het dan zover is worden ze netjes aangekleed en van spullen voorzien in kisten (of grotten) gelegd. Om ze na een aantal jaren weer tevoorschijn te halen voor “groot onderhoud”: nieuwe bekleding van de kist, nieuwe kleding, etc. Een blij weerzien met overleden familie dat uitbundig wordt gefotografeerd!
We eindigen in Oaxaca (Mexico). Ook daar opgebaard in open kisten. En in tegenstelling tot onze gewoontes vloeit dan de alcohol vooraf al rijkelijk. Om de juiste emotionele condities te creëren. Op Allerzielen komt men dan massaal weer terug naar de graven om daar te feesten (letterlijk) op de overledene.
Zoals gezegd was het een verwonderende tour langs prachtige rituelen. Bij de hand genomen door Lieve Blancquaert die er ook nog eens een prachtig fotoboek van heeft gemaakt.
vooraf
Eindelijk in het KW-Cafe een avond over ‘de kunst en wetenschap’ van Fotografie! Het werk van Lieve Blancquaert behoort tot de top van de Belgische fotografie. Met haar foto’s vertelt ze altijd verhalen en voor haar foto’s reist ze de wereld rond. Lieve Blancquaert: “Mijn werk de afgelopen jaren was voor mij een drieluik. Eén verhaal over de drie grote momenten uit een mensenleven: de geboorte, de liefde en de dood. Het begin, het midden en het einde van het leven. Met Birth Day heb ik gezien hoe belangrijk de plaats is waar je geboren wordt en opgroeit. Met Wedding Day heb ik ontdekt hoe groot de impact van een huwelijk kan zijn.
Met Last Days kijk ik hoe we op deze planeet oud worden en sterven. Elke seconde sterven er twee mensen en voor ieder mens heeft dit een andere betekenis en een ander verhaal. Blancquaert neemt het KW-publiek mee met beelden/foto’s en verhalen langs verschillende culturen, godsdiensten en rituelen. Last Days maken was voor mezelf een troost. Ik hoop dit te kunnen doorgeven. Oud worden en sterven is vandaag een brandend actueel thema en op veel manieren ook een taboe. Ik wil heel graag heel oud worden en zonder angst kunnen sterven. Hoe doet de wereld dat? Op die vraag probeer ik antwoorden te vinden.
Lieve Blancquaert (St Amandsberg, 1963) studeerde aan de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten te Gent zowel film als fotografie. Sinds 1985 werkt Blancquaert als freelancefotografe voor verschillende tijdschriften en kranten, ook voor de Volkskrant en Elsevier. Met anderen maakte ze talloze fotoboeken. Over Liefe en Dood, Afghaanse Vrouwen en Kinderen en De Wereld van Gevangenis. Voor dichter Erwin Mortier maakte Blancquaert foto’s voor zijn dichtbundel. Lieve Blancquaert heeft toch vooral naam verworven door haar portretfoto’s maar ze is ook reclamefotografe. Haar TV-documentaires “Birth Day” en “Wedding Day” toont zij alledaagse gebeurtenissen die tot de sociale fotografie/film gerekend kunnen worden.